De eerste stelling van Louise Fresco in haar lezing voor het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Wageningen op 10 januari was al een goede: feiten zijn consumptiegoederen geworden. Dat vervolgde ze met een goed verhaal, waarin ze inging op feiten, meningen en de rol van wetenschap hierin. Ik haal er een paar hoofdlijnen uit.
Wetenschap als onlineproduct
Feiten zijn consumptiegoederen geworden, en de consument kan er naar believen in shoppen in de winkel die internet heet. Dat dit gebeurt zie je in de discussies over windenergie. Er is zoveel onderzoek gedaan dat er altijd wel een resultaat is te vinden dat perfect past in het straatje van voor- of tegenstanders.
Bij dit probleem heeft de wetenschap boter op het hoofd omdat er een overload aan onderzoek beschikbaar is. Er wordt heel veel onderzoek gedaan en door de plicht om hierover te publiceren zijn er ook ontzettend veel publicaties beschikbaar.
Daarbij speelt ook dat veel onderzoek in opdracht wordt uitgevoerd. Los van de vraag of wetenschappers hierdoor beïnvloed raken, heeft het publiek al snel de perceptie dat het niet 100% zal kloppen. Tel daarbij op een incidenteel verhaal over fraude in de wetenschap en de gevolgen zijn helder: verwarring en een groeiend gebrek aan vertrouwen.
Behoudzucht
Tegelijkertijd, constateert Freso, is het verlichtingsdenken op sterven na dood. (Datzelfde wordt ook betoogd in het boekje “Onbehagen” van Bas Heijne, kort voor de Kerst van 2016 verschenen.) Het voortdurende streven naar vooruitgang neemt steeds verder af. Dit wordt onder meer gevoed door het idee in veel OECD-landen (‘ontwikkelde landen’) dat we het nu goed hebben. Daardoor ontstaat een zekere behoudzucht. Vooruitgang wordt niet altijd gewaardeerd. Dat vergroot het kritische gehalte naar wetenschap en tevens de neiging om selectief te shoppen in de schappen van de wetenschap.
Verwarring
Deze betooglijn lardeerde Fresco nog met verwijzingen naar de neiging van de mens om selectief waar te nemen, naar de irrationele neigingen van de mens en naar politici die leugens presenteren als feiten. Al deze factoren vergroten de verwarring en verminderen het vertrouwen.
Overigens zorgde Fresco ook bij mij even voor verwarring door de stelling dat het onbegrijpelijk is dat Greenpeacemensen tegen GMO zijn èn wel een smartphone hebben. De relatie hier tussen is mij niet helder: worden mijn standpunten geloofwaardiger als ik mijn telefoon de deur uit doe? Of was dit een bevestiging van haar eigen stelling dat ieder mens soms irrationaliteiten omarmt?
Duiding
Het is misschien geen vrolijk verhaal maar het zorgt voor wat meer begrip voor wat er om ons heen gebeurt. Dat is ook een belangrijke rol van wetenschap. Met dank aan Louise Fresco en het Natuurwetenschappelijk Gezelschap Wageningen.